Padaczka to złożona choroba neurologiczna, która dotyka około 400 000 osób w Polsce, z czego aż 75% stanowią dzieci i młodzież do 19 roku życia [3]. Charakteryzuje się występowaniem napadów padaczkowych – epizodów zaburzeń neurologicznych wynikających z nieprawidłowej, nadmiernej aktywności elektrycznej neuronów w mózgu. Napady te mogą przybierać różne formy: od drgawek toniczno-klonicznych, przez miokloniczne, aż po napady nieświadomości i utratę przytomności [4]. Poznanie możliwych przyczyn tej choroby jest kluczowe zarówno dla diagnostyki, jak i skutecznego leczenia.
Czym właściwie jest padaczka?
Padaczka (epilepsja) to przewlekłe schorzenie neurologiczne, które objawia się nawracającymi napadami drgawek lub utraty przytomności. Te epizody są bezpośrednim skutkiem nadmiernych wyładowań elektrycznych w komórkach nerwowych mózgu [3]. Mechanizm powstawania napadów padaczkowych polega na zakłóceniach w prawidłowym przekazywaniu impulsów nerwowych, co prowadzi do tworzenia się tak zwanych ognisk padaczkowych – miejsc, z których rozpoczyna się nieprawidłowa aktywność elektryczna [3].
Warto podkreślić, że ryzyko zachorowania na padaczkę nie jest małe – każdego roku diagnozuje się 50-70 nowych przypadków na 100 000 osób [3]. Padaczka nie jest jednorodną chorobą – wyróżnia się wiele jej typów i zespołów, które mogą mieć różne przyczyny i manifestować się różnymi objawami.
Najczęstsze przyczyny padaczki u dzieci
Przyczyny padaczki u dzieci często różnią się od tych obserwowanych u dorosłych. U najmłodszych pacjentów choroba ta jest zwykle związana z wadami rozwojowymi układu nerwowego, urazami okołoporodowymi oraz infekcjami, które mogą wpływać na prawidłowe funkcjonowanie mózgu [2].
Wśród specyficznych zespołów padaczkowych występujących u dzieci można wymienić dziecięcą padaczkę nieświadomości, która charakteryzuje się krótkimi (trwającymi kilka sekund) epizodami „wyłączenia” świadomości. Innym przykładem jest zespół Lennoxa-Gastauta, ciężka i trudna w leczeniu forma padaczki, objawiająca się różnymi typami napadów i często prowadząca do niepełnosprawności intelektualnej [2].
Czynniki genetyczne odgrywają również istotną rolę w rozwoju padaczki u dzieci. Mutacje w określonych genach mogą prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu kanałów jonowych lub receptorów neuroprzekaźników, co zwiększa podatność na napady padaczkowe [1].
Najczęstsze przyczyny padaczki u dorosłych
U pacjentów dorosłych padaczka najczęściej rozwija się w wyniku nabytych uszkodzeń mózgu. Do głównych przyczyn należą urazy głowy, które mogą prowadzić do powstania blizn w tkance mózgowej, stających się później ogniskami padaczkowymi [3]. Innym częstym czynnikiem są nowotwory mózgu – zarówno pierwotne, jak i przerzutowe, które poprzez ucisk lub destrukcję tkanki nerwowej mogą wywoływać napady [3].
Udar mózgu stanowi kolejną istotną przyczynę padaczki u dorosłych. Zarówno udar niedokrwienny, jak i krwotoczny może prowadzić do uszkodzenia tkanki mózgowej i tworzenia się ognisk padaczkowych [1]. Szacuje się, że u około 10-15% pacjentów po przebytym udarze występują napady padaczkowe.
Warto również wspomnieć o stwardnieniu hipokampa – schorzeniu, w którym dochodzi do zaniku i zwłóknienia struktury mózgu zwanej hipokampem, co jest jedną z najczęstszych przyczyn padaczki skroniowej [1].
Czynniki infekcyjne i immunologiczne w padaczce
Infekcje układu nerwowego stanowią istotny czynnik ryzyka rozwoju padaczki zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Zapalenie mózgu (encephalitis) oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (meningitis) mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń tkanki mózgowej, które później stają się źródłem napadów padaczkowych [1].
W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na autoimmunologiczne przyczyny padaczki. W niektórych przypadkach układ odpornościowy pacjenta wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko własnym strukturom mózgu, co prowadzi do stanów zapalnych i zaburzeń funkcjonowania neuronów. Takie autoimmunologiczne zapalenie mózgu może manifestować się napadami padaczkowymi, które często są oporne na standardowe leki przeciwpadaczkowe [1].
Strukturalne i rozwojowe przyczyny padaczki
Dysplazja korowa to zaburzenie rozwojowe polegające na nieprawidłowym formowaniu się kory mózgowej w okresie płodowym. Te nieprawidłowości strukturalne mogą później stanowić ogniska padaczkowe, prowadząc do napadów często opornych na farmakoterapię [1].
Inne wady rozwojowe mózgu, takie jak heterotopie (nieprawidłowe umiejscowienie tkanki nerwowej), hamartomy (łagodne guzy zbudowane z tkanek normalnie występujących w danej lokalizacji) czy malformacje naczyniowe również mogą być przyczyną padaczki. Te strukturalne nieprawidłowości często są diagnozowane dzięki zaawansowanym technikom obrazowania, takim jak rezonans magnetyczny [3].
Genetyczne uwarunkowania padaczki
Badania naukowe coraz wyraźniej wskazują na istotną rolę czynników genetycznych w rozwoju padaczki. Niektóre formy choroby mają wyraźny wzorzec dziedziczenia, a w wielu przypadkach stwierdza się rodzinne występowanie padaczki [1].
Mutacje w genach kodujących białka kanałów jonowych (sodowych, potasowych, wapniowych) mogą prowadzić do zaburzeń w przewodnictwie elektrycznym neuronów, zwiększając podatność na napady padaczkowe. Podobnie mutacje w genach kodujących receptory neuroprzekaźników (np. GABA – głównego neuroprzekaźnika hamującego w mózgu) mogą prowadzić do zachwiania równowagi między pobudzeniem a hamowaniem w układzie nerwowym [1].
Warto podkreślić, że przyczyny padaczki są często wieloczynnikowe – u jednego pacjenta może współwystępować kilka różnych czynników ryzyka, które łącznie prowadzą do rozwoju choroby [1].
Padaczka objawowa vs. idiopatyczna
Ze względu na etiologię, padaczkę można podzielić na dwie główne kategorie: objawową i idiopatyczną. Padaczka objawowa (wtórna) jest konsekwencją możliwych do zidentyfikowania uszkodzeń lub nieprawidłowości w strukturze mózgu, takich jak urazy, udary, guzy czy infekcje [3].
Natomiast padaczka idiopatyczna (pierwotna) występuje bez uchwytnej przyczyny strukturalnej. Uważa się, że główną rolę w jej rozwoju odgrywają czynniki genetyczne. Do tej kategorii należy między innymi młodzieńcza padaczka nieświadomości, która zwykle pojawia się w okresie dojrzewania i charakteryzuje się typowymi zmianami w zapisie EEG [2].
Czynniki prowokujące napady padaczkowe
Warto odróżnić przyczyny padaczki od czynników, które mogą prowokować napady u osób już chorujących. Do najczęstszych czynników wyzwalających napady należą:
– Deprywacja snu lub zaburzenia rytmu dobowego
– Stres emocjonalny i fizyczny
– Spożywanie alkoholu, zwłaszcza w połączeniu z lekami przeciwpadaczkowymi
– Migające światła (fotowrażliwość) – dotyczy około 5% pacjentów z padaczką
– Niektóre leki obniżające próg drgawkowy
– Gorączka (szczególnie u dzieci) [5]
Zidentyfikowanie i unikanie tych czynników może znacząco zmniejszyć częstotliwość napadów u wielu pacjentów z padaczką [5].
Podsumowanie
Padaczka to złożona choroba neurologiczna o różnorodnych przyczynach. U dzieci najczęściej związana jest z wadami rozwojowymi, czynnikami genetycznymi i urazami okołoporodowymi, podczas gdy u dorosłych dominują przyczyny nabyte, takie jak urazy głowy, udary i nowotwory mózgu [2,3]. Zarówno infekcje układu nerwowego, jak i mechanizmy autoimmunologiczne mogą przyczyniać się do rozwoju tej choroby [1].
Mimo postępu w badaniach i diagnostyce, u znacznej części pacjentów nie udaje się jednoznacznie określić przyczyny padaczki. Niemniej jednak, dokładna diagnostyka i identyfikacja możliwych czynników etiologicznych mają kluczowe znaczenie dla wyboru optymalnej strategii leczenia i poprawy rokowania. Z tego względu każdy pacjent z podejrzeniem padaczki powinien przejść kompleksową diagnostykę neurologiczną.
Źródła:
[1] https://okiemneurologa.pl/najczestsze-przyczyny-padaczki/
[2] https://diag.pl/pacjent/artykuly/padaczka-u-dzieci-jak-ja-rozpoznac/
[3] https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/neurologia/padaczka-epilepsja-przyczyny-objawy-leczenie-aa-8qdm-Zqs1-5Ptt.html
[4] https://www.doz.pl/czytelnia/a211-Padaczka__przyczyny_objawy_leczenie
[5] https://www.testdna.pl/padaczka/co-wywoluje-atak-padaczki/
PowszechnaSamoobrona.pl to wiodący portal edukacyjny o szeroko pojętym bezpieczeństwie. Nasz zespół ekspertów dostarcza sprawdzoną wiedzę z zakresu bezpieczeństwa osobistego, systemów zabezpieczeń, cyberbezpieczeństwa, survivalu oraz zdrowia i sprawności. Kierujemy się zasadą „Chroń siebie. Chroń bliskich. Działaj świadomie.” dostarczając praktyczne rozwiązania i rzetelne informacje dla świadomych odbiorców.